Luisteren

Door Willem-Jan de Wit (docent Oude Testament en systematische theologie aan het Evangelical Theological Seminary in Cairo
Bron afbeelding: AFP

Wat merk jij in Egypte van de situatie in Gaza? En hoe kijken Egyptische christenen hiernaar? Deze vragen heb ik de afgelopen tijd meerdere keren vanuit Nederland ontvangen. Heel direct merk ik er eigenlijk niet zoveel van. Gaza grenst wel aan Egypte, maar ligt toch honderden kilometers verwijderd van Caïro. Ik hield er rekening mee dat ik als westerling op straat zou worden aangesproken of aangekeken op wat Israël in Gaza doet, maar tot nu toe heb ik daar eigenlijk niets van gemerkt. Bij de McDonalds hier in de buurt hangt een pro-Palestijnse poster voor het raam, in reactie op succesvolle oproepen om westerse merken en ketens met banden met Israël te mijden.

De gebeurtenissen in Gaza en de vragen rond Israël en de Palestijnen zijn hier op ons protestantse seminarie niet voortdurend het gespreksonderwerp van de dag, maar in een kapeldienst enkele weken terug hebben we wel bewust gebeden voor Soedan (ook al hoor je er weinig van, ook daar heersen onrust en geweld; de hoofdvestiging van een seminarie in Khartoem is bijvoorbeeld al een tijd noodgedwongen dicht), voor Libanon, voor de Palestijnse gebieden en voor Israël. Dat laatste werd ingeleid met: “Dat is misschien moeilijk, maar de Bijbel leert ons zelfs voor onze vijanden te bidden.”

In gesprek met studenten

Met de studenten van onze Engelstalige vervolgmaster heb ik een aantal keren doorgepraat. Ik heb hen enkele stukken uit de Nederlandse context laten lezen – variërend van het hoofdstuk van “vader Brakel” (Wilhelmus à Brakel, 1635–1711) over de terugkeer van de joden naar het beloofde land tot de Israël-Palestina-nota van de Protestantse Kerk in Nederland – en heb tegelijk geprobeerd te luisteren. Een paar ‘versimpelingen’ die wellicht helpen het denken hier te begrijpen:

In Nederland is bezinning op de verhouding tussen kerk en Israël vooral op gang gekomen (of in elk geval verdiept) in reflectie op de verschrikkingen van de holocaust. Bij alle verschillen in theologische visie op Israël en in beoordeling van wat er nu gaande is in Gaza, is er in kerkelijke kring in Nederland meestal wel een gedeeld besef dat christenen in het verleden te negatief over joden hebben gesproken.

In Egypte staat de holocaust meer op afstand en staan de oorlogen van 1967 en 1973 dieper in het geheugen gegrift. De vaders en grootvaders van de huidige generaties christenen hebben toen zij aan zij met moslims tegen Israël gevochten. “Mocht er onverhoopt opnieuw een oorlog met Israël uitbreken, kunnen we er dan zonder meer van op aan dat jullie weer aan onze kant staan?” Dat is een vraag die Egyptische christenen nu van hun buren horen. Zij vinden het vervelend dat aan hun vaderlandsliefde wordt getwijfeld, maar gezien de sympathie en steun van veel westerse christenen voor Israël begrijpen ze de vraag wel.

Verschillende visies

Theologisch zitten christenen hier niet allemaal op één lijn: vooral in de kring van de Vergadering van Gelovigen leeft een dispensationalistische visie op Gods plan met Israël, terwijl veel anderen impliciet of soms expliciet een vervangingstheologie aanhangen waarin het jodendom na de komst van Christus geen speciale plaats of betekenis meer heeft. Voor presbyterianen geldt zo’n standpunt als “goed gereformeerd”; het is als zodanig meer een kwestie van ‘jodenneutraliteit’ dan van jodenhaat. In praktijk gaat het samen met sympathie voor het lot van de Palestijnen, ondanks de grote ideologische afstand tot Hamas."

Naschrift

Wanneer ik bovenstaande alinea’s op papier heb gezet, en een paar studenten hierover vertel, zegt één van hen dat wat ik heb verwoord het standpunt is van hoger opgeleide Egyptische christenen die geleerd hebben om wat kritischer naar Israël en de situatie in Gaza te kijken. Veel eenvoudige christenen maken volgens hem geen onderscheid tussen het Bijbelse Israël en de huidige staat Israël en ziet de joden nog steeds als Gods volk en in het huidige conflict ligt hun sympathie dan ook veel meer bij Israël – al zouden ze in een oorlog tussen Israël en Egypte wel aan de kant van hun vaderland staan.

De andere studenten herkennen echter niet dat er onder ‘het gewone volk’ op dit moment zo’n brede steun voor Israël leeft. De opmerking van de ene student helpt mij wel te plaatsen waarom een predikant hier pas in een preek even een excuus maakte om te benadrukken dat de huidige staat Israël iets nieuws is, en geen voortzetting van het Bijbelse Israël, omdat hij de indruk had dat hierover onder gemeenteleden verwarring bestond. Voor de zekerheid vraag ik een andere student, niet betrokken bij dit gesprekje, of hij mijn tekst met Google Translate wil lezen. Zijn reactie is dat ik zijns inziens goed heb begrepen en verwoord wat er onder Egyptische christenen leeft.

Tot slot: op straat had ik tijdens taxiritjes sinds 7 oktober nog niet meegemaakt dat de chauffeur het gesprek op Gaza bracht, maar net gedurende mijn laatste ritje gebeurt dit wel. Zonder dat ik zelf het gesprek zoek, begint de chauffeur opeens over Gaza: hij kijkt mij als westerling geloof ik niet persoonlijk aan op wat daar gebeurt, maar verwachtte wel begrip voor Hamas.