Gehoorzaamheid

Ik moest toch wel even slikken. Hoe lang je ergens ook woont. Sommige dingen wennen nooit. Regelmatig ervaar je een botsing tussen je eigen westerse waardensysteem en de Afrikaanse kijk op dingen. De Rwandese samenleving heeft een sterke hiërarchie. Maar pas op. Denk niet dat er in Nederland geen hiërarchie is. Maar in Nederland kun je globaal zeggen dat de hiërarchie bepaald wordt op basis van competentie en kennis van zaken. In het Nederlands Elftal zitten die mensen die het beste kunnen voetballen. De medisch specialist die er het meest van weet verricht de operatie. De meeste slimme en ondernemende persoon leidt een bedrijf. De beste loodgieter krijgt de meeste en grootste opdrachten. Misschien is de hiërarchie in Nederland nog wel dwingender. Wie het niet bij kan benen vliegt eruit.In Rwanda werkt dat allemaal heel anders. Hoge posities worden vaak verleend op basis van andere criteria dan die van competentie en capaciteit. Met wie ben je bevriend? Wat is je achtergrond? Welke belangrijke mensen ken je? Hoe rijk ben je? En vooral hoe gehoorzaam, dus. Een goede christen of werknemer is vooral gehoorzaam. En dat is een recept voor botsingen in conflicten. Niet alleen tussen eigenwijze buitenlanders en Rwandese leiders, maar ook onder Rwandezen onderling.

Want de samenleving verandert. Er zijn veel oudere pastors en kerkleiders die zelf de basisschool niet afgemaakt hebben. Zij geven leiding moeten geven aan jongeren met een afgeronde Senior 6. De ideeën van deze jonge enthousiastelingen worden al snel al een bedreiging gezien door de oudere generatie. Iemand die kritische vragen stelt over beleidsbeslissingen wordt weggezet als trots. Anderzijds worden mensen die zich naar meerderen als zeer gedienstig gedragen juist gepromoveerd. We komen mensen tegen die hun ondergeschikten minachtend behandelen. Maar dan komt een belangrijk iemand en dan zijn diezelfde mensen de modelslaaf. Eigenlijk laten zij met hun gedrag naar hun baas zien hoe zij willen dat hun ondergeschikten zich naar hén moeten gedragen.

Buitenlanders (en ook Rwandezen zelf) maken wel eens de grap: alle Rwandezen liegen. Na een aantal jaren in Rwanda heb ik ontdekt dat dat niet waar is. In de westerse samenleving gaan we uit van een objectieve waarheid die buiten onszelf ligt en waar alles en iedereen zich aan moet onderwerpen. In Rwanda hangt waarheid voor iemand af van wat op een bepaald moment het beste uitkomt. Je bent het met je meerdere eens. De christenen zijn het met hun pastor eens, maar als de archdeacon er is zijn ze het met de archdeacon eens. En wat de bisschop zegt is het einde van alle tegenspraak. Zijn woord is waarheid. Er is wel een waarheid waar iedereen, inclusief de leiders, zich waar aan moet onderwerpen. Die wordt echter niet hardop uitgesproken. Dat gebeurt pas als de kansen zich keren.Binnen het Rwandese volk geldt de regel: een Rwandees, een mening; twee Rwandezen, één mening; honderd Rwandezen, één mening. De bloedband tussen de Rwandezen onderling maakt dat dissidente stemmen moeilijk getolereerd worden. Verschil van inzicht mag niet aan de buitenwereld getoond worden.

Wat betekent dat voor een zendingswerkers? Je hebt er in ieder geval ernstig rekening mee te houden. Je positie als uitgezondene maakt dat je redelijk hoog in de hiërarchie staat, maar niet helemaal bovenin. Gelukkig zijn de meeste bisschoppen gewend om met westerse mensen om te gaan. Een kritische vraag van een gefrustreerde zendingswerker kunnen ze wel aan. Maar het wordt wel op prijs gesteld dat je respect toont. En de mensen waar je mee werkt, de christenen, de studenten in de Theologische School, de beneficiaries in de voedselprogramma’s zullen niet zomaar het achterste van hun tong laten zien. Ze proberen af te tasten waar je staat en wat je kijk op dingen is. Communicatie gaat indirect. Wat er werkelijk aan de hand is wordt indirect verteld aan de hand van verhalen. Via vertrouwenspersonen. Daarom proberen we regelmatig goed te luisteren. Zijn we nog op de goede weg? Zitten we niet in onze eigen tunnel? Pikken we alle signalen goed op? De waarheid is uiteindelijk niet te ontkennen. Ook de machtigste leider of baas moet zich uiteindelijk onderwerpen aan de Almachtige. ‘Een goede pastor is een gehoorzame pastor’, zei de senior pastor. Hij vergat erbij te vertellen aan wie. Onze eerste gehoorzaamheid is aan God. Een goed christen, een goede zendingswerker of een goede pastor is gehoorzaam aan het evangelie. In afgeleide zin is er gehoorzaamheid aan een bisschop, een kerkenraad of welke andere leider dan ook.

Je leert na verloop van tijd om mee te buigen met het systeem. Er was een moment dat ik het niet eens was met een beslissing van mijn senior pastor. Een kritische vraag werd niet op prijs gesteld werd. Maar mijn senior pastor had met één ding geen rekening gehouden. Inmiddels heb ik ook een goede band opgebouwd met onze bisschop. De bisschop ondersteunde mij en floot hem terug. Mijn senior pastor zei mij vaak: ‘Ik beschouw de stem van de bisschop als de stem van God’. ‘Doet dat dan nu ook maar’, dacht ik.