Bevrijdingsdag in Tsjechië

Bovenstaande afbeelding via Prague City Archives

Er zijn meteen twee merkwaardigheden te melden. Tot 1992 werd het einde van de Tweede Wereldoorlog, naar Sovjet-model, nog herdacht op 9 mei. Dat zit zo: het Duitse leger gaf zich op 8 mei 1945 vlak voor middernacht over. Nieuws van de overgave bereikte de media in het Westen uiteraard diezelfde dag nog; de Amerikanen verklaarden 8 mei tot het einde van de oorlog. Omdat de Sovjet-Unie ten oosten van Duitsland lag, duurde het tot 9 mei lokale tijd in Moskou totdat de Duitse militaire overgave officieel een feit was, waardoor Rusland en veel andere Europese landen ten oosten van Duitsland hun dag van overwinning vieren op 9 mei.

Mogelijk heeft deze verschuiving te maken met de toekomst die Tsjechië voor zichzelf ziet, niet in het oosten, maar in het westen, in Europa. Zeker is, dat het te maken heeft met het verleden. 8 mei is voor Tsjechië historisch gezien belangrijker dan 9 mei. We zijn dan meteen de tweede merkwaardigheid op het spoor: Tsjechië viert geen Bevrijdingsdag, maar Overwinningsdag. Op 8 mei 1945 eindigde namelijk de Praagse Opstand die vier dagen eerder begonnen was.

Op 5 mei 1945 werden de inwoners van Praag via de (door het verzet veroverde) radio tot opstand opgeroepen. Op diezelfde dag was het Amerikaanse leger aangekomen in Plzeň, terwijl het Sovjetleger bij de grens van Moravië was. Er werden meer dan 1000 barricades opgeworpen omdat men veel geweld van Duitse zijde verwachtte. De Duitsers werden omsingeld en afgesloten van water, elektriciteit en telefoon.

De tegenaanval kwam van buitenaf. Op 6 mei werd de radiotoren succesvol gebombardeerd. Op 7 mei viel de SS met zwaar materiaal de opstandelingen aan, ondersteund door de Luftwaffe. Op 8 mei zagen de Tsjechen zich gedwongen tot onderhandelingen. Om de verwoesting van Praag te voorkomen, kregen de zich terugtrekkende Duitsers een vrijgeleide.

Is het een overwinning? Het compromis lijkt in het voordeel van de Duitsers, maar de Tsjechen wisten dat de Sovjetlegers Praag naderden. Op 9 mei werd de stad dus officieel bevrijd door het Sovjetleger.

Goed en wel, Bevrijdingsdag of Overwinningsdag… het is in ieder geval een vrije dag. Tijdens een officiële ceremonie worden de slachtoffers van de oorlog herdacht bij het Nationaal monument. Behalve een vrije dag voor iedereen wordt er verder niet uitbundig feestgevierd. Misschien wel, omdat het einde van de Tweede Wereldoorlog voor Tsjechië ook het begin van een nieuwe bezetting was. Of omdat direct na de oorlog drie miljoen etnische Duitsers (meer dan een kwart van de bevolking) uit het land verbannen werden.

Tijdens de herdenking van de Praagse Opstand bij het gebouw van de Tsjechische Radio, dat – getuige het audiofragment op deze pagina – een cruciale rol speelde in de opstand, hield Miloš Vystrčil, de voorzitter van de senaat een toespraak. Hij benoemde dat ‘één van de grote lessen van de tweede wereldoorlog is, dat we in opstand moeten komen tegen dictators; een les die bijzonder relevant is in de huidige tijd’…