Toverdokters, voetbal en voorouders

In Malawi is het ook voor christenen niet ongebruikelijk om in tijden van crisis een traditionele genezer te bezoeken. Er zijn zélfs dominees die er gebruik van maken. In het wereldbeeld van veel Afrikanen neemt magie en voorouderverering een belangrijke plek in.

door:  ds. Willem-Henri & Ditteke den Hartog, zendingswerkers Malawi

Dat geldt ook voor de Afrikaanse voetbalwereld. Om succes te verzekeren, wordt er vaak gebruik gemaakt van amuletten. Daarnaast worden er dieren verbrand in de omgeving van het voetbalveld om de ‘goden’ gunstig te stemmen. Sommige voetballers betreden het veld op een ongebruikelijke manier; in de hoop beheksing door de tegenpartij te ontlopen.

Botsende wereldbeelden

Onder invloed van het christendom, maar ook door economische ontwikkeling en globalisering, is de zogenoemde Afrikaanse Traditionele Religie (ATR) in Malawi echter wel minder aanwezig dan vroeger. Toch komt gebruik van magie nog steeds voor, ook onder moslims en christenen. Het teruggaan naar ATR is een begrijpelijke reactie in tijden van onzekerheid en crisis. Dit wereldbeeld zit diep, en het stoppen met bijvoorbeeld het erkennen van de voorouders kan geestelijke strijd of onbegrip uit de omgeving opleveren. Door middel van theologische toerusting kun je de kerk aanmoedigen hier een Bijbels antwoord op te formuleren.

Meer dan bijgeloof

Door de westerse zending werd (en wordt) ATR soms afgedaan als bijgeloof en de realiteit van boze machten niet altijd voldoende erkend. Met de komst van charismatische kerken en pinksterkerken is er meer aandacht voor gekomen, evenals voor bevrijding van demonen en dergelijke. Deze theologie dringt ook meer en meer door in de traditionele zendingskerken. In onze presbyteriaanse kerk in Limbe maakte een lekenprediker vanaf de kansel eens een sterk statement. Hij zei: “Every entry into the spiritual realm without the Holy Spirit is witchcraft” (Elke benadering van de spirituele werkelijkheid zonder de Heilige Geest is hekserij). We horen daarnaast dat mensen nadrukkelijk nee zeggen tegen het gebruik van magie. Pas nog citeerde een vrouw in een whatsappgroep van de kerk Hebreeën 12:22-24: “Maar u bent genaderd [..] tot het hemelse Jeruzalem en tot tienduizendtallen van engelen [..] en tot de geesten van de rechtvaardigen, die tot volmaaktheid zijn gekomen.” Ze schreef erbij: “Dit gebeurt met je, als je in Christus bent.” De traditie gaat ervan uit dat de zielen van overledenen hier blijven ronddwalen en ze door middel van offers tot rust moeten komen.

Tegen de stroom in

Je komt hier in Afrika vaak advertenties tegen van traditionele genezers. Je kunt bij hen terecht voor liefdesproblemen, succes in je bedrijf, genezing, etc. Met slogans als: ‘Betaal na succes’, ‘Zelfde dag resultaat’. Je kunt de hogere machten ook raadplegen om te weten wie jou schade heeft berokkend. Bij ziekte of overlijden van een persoon gaat men op zoek naar een dader.

Toen onze Namibische vriendin Hedwig borstkanker kreeg, is ze op een bijzondere manier tot geloof gekomen. Toch was ze als jonge christen naar een ‘ziener’ geweest om te weten wie haar deze ziekte had gestuurd. De ziener wist het: een familielid had haar vervloekt. De traditionele genezer kon wel iets regelen. Hij stuurde een boze geest die wraak zou nemen.  Hedwig weet nu dat haar familielid niets met haar ziekte te maken heeft gehad. Ze is ook steeds meer vrijgekomen van negatieve geestelijke bindingen uit het verleden. Toen ze ging trouwen, en Willem-Henri het huwelijk mocht inzegenen, was ze vastbesloten dat er geen traditionele rituelen mochten plaatsvinden. Normaal worden in haar cultuur voorouders aangeroepen bij belangrijke gebeurtenissen, zoals huwelijk, geboorte en overlijden. Er wordt dan een stuk vee geofferd op het ‘heilig vuur’ waarbij strikte rituelen worden gevolgd. Hiermee worden de voorouders te vriend gehouden.

Bijbelse antwoorden

Onlangs hoorden we vergelijkbare verhalen over magische praktijken in kerkelijk Nederland, waarbij – zowel vroeger als nu – gebruik wordt gemaakt van paranormale geneeswijzen. Ook in Nederland worden we constant beïnvloed door de ons omringende cultuur. Elke kerkelijke context vraagt om constante herijking van eigen praktijken en daagt ons uit om – samen met de wereldkerk – naar Bijbelse antwoorden te zoeken.

Eerder verschenen in Alle Volken (2020-3), het magazine van de GZB